آیه 30 سوره لقمان

ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّ ما يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الْباطِلُ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ (30)

ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُ‌: اين ظهور قدرت و عجائب صنعت و اختصاص به آن به حضرت بارى تعالى، به سبب آنست كه خداى تعالى او است حق و ثابت در ذات و واجب در جميع جهات الوهيت. وَ أَنَّ ما يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الْباطِلُ‌: و به سبب آنكه آنچه مى‌خوانند و مى‌پرستند غير از ذات يگانه او باطل و ناحق است الوهيت آن، و آن معدوم است فى حد ذاته كه به هيچ وجه موجود نمى‌شود مگر به ايجاد او سبحانه او را. وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ: و ديگر به سبب آنكه خداى تعالى او است برتر يعنى غالب بر همه، بزرگ است كه بزرگى خاصه ذات يگانه او است و مرتفع و متسلط بر همه چيز كه تمامى اشياء در حيطه تصرف او است.

لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ «26» وَ لَوْ أَنَّ ما فِي الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلامٌ وَ الْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ ما نَفِدَتْ كَلِماتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ «27» ما خَلْقُكُمْ وَ لا بَعْثُكُمْ إِلاَّ كَنَفْسٍ واحِدَةٍ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ «28» أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهارِ وَ يُولِجُ النَّهارَ فِي اللَّيْلِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي إِلى‌ أَجَلٍ مُسَمًّى وَ أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ «29» ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّ ما يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الْباطِلُ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ (30)

ترجمه‌

مر خدا را است آنچه در آسمانها و زمين است همانا خدا او است بى‌نياز ستوده‌

و اگر آنكه بوده باشد آنچه در زمين است از درخت قلمها و درياى بزرگ مدد كند آنرا بعد از تمام شدنش هفت درياى ديگر بآخر نميرسد مخلوقات خدا همانا خداوند تواناى درست كردار است‌

نيست آفريدن شما و نه بر انگيختن شما مگر چون يكتن همانا خداوند شنواى بينا است‌

آيا نديدى كه خدا در ميآورد شب را در روز و در ميآورد روز را در شب و مسخّر گردانيد آفتاب و ماه را هر يك سير ميكند تا مدّتى نامبرده شده و همانا خداوند بآنچه ميكنيد آگاه است‌

اين بسبب آنستكه خدا او حق است و آنكه آنچه ميخوانند غير از او باطل است و آنكه خدا او بلند رتبه بزرگ است.

جلد 4 صفحه 281

تفسير

آنچه در آسمانها و زمين است از ملائكه و جن و انس و نبات و جماد مملوك خدا است بملكيّت حقّه حقيقيه و مخلوق و محتاج باو و او بى‌نياز از آنها و ستوده در ذات و صفات و مستحق ستايش و پرستش و اگر آنچه در زمين است از اشجار قلم شود و درياى بزرگ محيط مركّب و مداد گردد و بعد از اتمام آن هفت درياى ديگر پيوسته به امداد آنمداد آيد معلومات و مقدورات و مخلوقات خدا در نوشتن بپايان نرسد چون نامتناهى و بى‌پايان است و خداوند ارجمند بر تمام آنها غالب و مسلّط و در همه متصرّف و نافذ است و بحكمت و مصلحت قيام و اقدام باداره امور آنها مينمايد قمّى ره فرموده كه يهود از پيغمبر پرسيدند روح چيست فرمود روح از امر پروردگار من است و داده نشديد شما از دانش مگر كمى گفتند ما خصوصا اين طوريم فرمود خير عموما مردم اينطورند گفتند چگونه ميشود علم تو كم باشد با آنكه بتو قرآن داده شده و بما تورية و تو خواندى و من يؤت الحكمة فقد اوتى خيرا كثيرا و تورية حكمت است پس اين آيه نازل شد كه دلالت دارد بر آنكه علم خدا بيشتر است و آنچه بشما داده شده زياد است در ميان شما كم است نزد خدا و البحر بنصب نيز قرائت شده و در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه و البحر مداده قرائت فرموده است و بنابر اين معنى واضح است يعنى اگر آنچه در زمين اشجار است اقلام شود و درياى بزرگ مداد آن و بعدا هفت درياى ديگر بپايان نرسد معلومات خدا و براى رفع استبعاد كفّار از بعث خلق اوّلين و آخرين در يكزمان فرموده خلق و بعث شما باراده الهى نيست مگر مانند خلق و بعث يكنفر در سهولت چون مشغول نميكند خدا را كارى از كار ديگر لذا تمام مسموعات را در يك آن با هم ميشنود و تمام مبصرات را در يك لحظه با هم ميبيند و هر چه را اراده كند ميگويد بشو ميشود و هر كارى براى او آسان است و خلق و بعث همه مانند خلق و بعث يكنفر است چون همه امثال يكديگرند و حكم امثال در ما يجوز و ما لا يجوز يكى است كسيكه بتواند يكنفر را خلق و بعث كند تمام مردم را هم ميتواند خلق و بعث كند و قمّى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه بما رسيده است و خدا داناتر است كه گفتند اى محمّد بگمان تو ما خلق شديم اطوارى از نطفه و علقه و انشاء خلق آخر و گمان ميكنى كه ما مبعوث ميشويم در يكزمان پس خدا فرمود

جلد 4 صفحه 282

ما خَلْقُكُمْ وَ لا بَعْثُكُمْ إِلَّا كَنَفْسٍ واحِدَةٍ فَإِنَّما يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ* و بنابر اين شايد مراد اشاره باشد بآنچه بيان شد در سوره بقره ذيل آيه فقلنا اضربوه ببعضها در تحت عنوان تبيين سماوى از كيفيّت احياء موتى بعد از آمدن بارانيكه طبع منى دارد و جذب آن ذرّه باقيه از انسان ذرّات مناسبه خود را كه اين اطوار بر انسان طارى ميشود و قيام مينمايد ولى باراده الهى طول نميكشد بلكه بفوريّت انجام ميگيرد پس كيفيّت خلق و بعث يكى است و تفاوت بطول و قصر مدّت است باراده خدا و براى بيان سعه قدرت خويش فرموده اى فرزند آدم مگر نمى‌بينى كه خدا باختلاف ايّام و فصول داخل ميكند شب را در روز و روز را در شب چنانچه قمّى ره فرموده كه آنچه كم ميشود از شب داخل ميشود در روز و آنچه كم ميشود از روز داخل ميشود در شب و مسخّر اراده خود فرموده براى بهره بردارى بندگان آفتاب و ماه را كه هر يك در مسير معيّن خودشان بدون كمترين انحراف و اختلاف و سبقت و فتورى تا وقت مقدّر الهى از ماه و سال و قيامت سير ميكنند و خداوند از باطن اعمال شما با خبر است تمام اينها كه ذكر شد از ملكيّت حقّه حقيقيه و علم و قدرت و كلمات بى‌نهايت و انتظام امور عالم دليل است بر آنكه خدا حق و ثابت و مستحق پرستش و ستايش است و غير او هر چه باشد باطل و زائل و ناقابل براى شركت با او است و او است برتر و بالاتر از هر چيز و بزرگى كه همه در برابر او هيچ ميباشند.

ذلِك‌َ بِأَن‌َّ اللّه‌َ هُوَ الحَق‌ُّ وَ أَن‌َّ ما يَدعُون‌َ مِن‌ دُونِه‌ِ الباطِل‌ُ وَ أَن‌َّ اللّه‌َ هُوَ العَلِي‌ُّ الكَبِيرُ (30)

‌اينکه‌ قدرت‌ نمائيها ‌براي‌ اينست‌ ‌که‌ خداوند ‌او‌ ‌است‌ حق‌ و ثابت‌ و آنچه‌ ميخوانند ‌از‌ ‌غير‌ ‌خدا‌ باطل‌ ‌است‌ و اينكه‌ خداوند ‌او‌ ‌است‌ ‌علي‌ كبير.

ذلِك‌َ بِأَن‌َّ اللّه‌َ هُوَ الحَق‌ُّ مكرر گفتيم‌ اسماء الحسناي‌ الهي‌ بسيار ‌است‌ ‌که‌ گفتند هزار و يك‌ اسم‌ دارد يك‌ قسمت‌ اسماء ذات‌ ‌است‌ و يك‌ قسمت‌ اسماء صفات‌ ‌است‌ و يك‌ قسمت‌ اسماء افعال‌ ‌است‌ و يك‌ قسمت‌ اسماء داله‌ ‌بر‌ سلب‌ نقائص‌ و عيوب‌ ‌است‌ ‌که‌ صفات‌ سلبيه‌ گويند و صفات‌ ذات‌ و افعال‌ ‌را‌ ثبوتيه‌ نامند و ذاتيه‌ صفاتيست‌ ‌که‌ سلب‌ ‌آنها‌ ‌از‌ حضرت‌ ‌او‌ محال‌ ‌است‌ و فعليه‌ دال‌ ‌بر‌ افعال‌ الهيست‌ و اسماء ذات‌ سه‌ اسم‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ جمله‌ بيان‌ فرموده‌ اللّه‌ ‌که‌ اسم‌ ذاتيست‌ ‌که‌ مستجمع‌ جميع‌ كمالات‌ و منزه‌ ‌از‌ جميع‌ عيوب‌ و نواقص‌ ‌است‌ ‌هو‌ ‌که‌ اشاره‌ بمقام‌ غيب‌ الغيوبي‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌بر‌ ممكن‌ محال‌ ‌است‌ پي‌ بذات‌ مقدس‌ ‌او‌ بردن‌ حق‌ ‌که‌ اشاره‌ ‌به‌ مقام‌ واجب‌ الوجوديست‌.

ذلِك‌َ بِأَن‌َّ اللّه‌َ هُوَ الحَق‌ُّ وَ أَن‌َّ ما يَدعُون‌َ مِن‌ دُونِه‌ِ الباطِل‌ُ اشاره‌ بالهه‌ مشركين‌ ‌است‌ ‌از‌ اصنام‌ و آتش‌ و شمس‌ و كواكب‌ و بقره‌ و عجل‌ و شجر و ملك‌ و جن‌ و آنچه‌ پرستش‌ ميكنند.

وَ أَن‌َّ اللّه‌َ هُوَ العَلِي‌ُّ الكَبِيرُ «العلي‌ الاعلي‌» ‌که‌ علو و عظمت‌ و رفعت‌ ‌او‌ ‌را‌ نميتوان‌ درك‌ كرد و كبريايي‌ و بزرگواري‌ ‌او‌ ‌را‌ نميتوان‌ پي‌ برد «جل‌ الخالق‌ و عظيم‌ شأنه‌ و رفع‌ مقامه‌ ‌لا‌ احصي‌ ثناء عليك‌ انت‌ ‌کما‌ اثنيت‌ ‌علي‌ نفسك‌».

438

]

(آیه 30)- و در این آیه به صورت یک نتیجه گیری جامع و کلی می‌فرماید:

«اینها همه دلیل بر آن است که خداوند حق است، و آنچه غیر از او می‌خوانند باطل است، و خداوند بلند مقام و بزرگ مرتبه است» (ذلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّ ما یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الْباطِلُ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِیُّ الْکَبِیرُ).

مجموع بحثهایی که در آیات قبل پیرامون خالقیت و مالکیت و علم و قدرت بی‌انتهای پروردگار آمده بود، این امور را اثبات کرد که «حق» تنها اوست و غیر او زائل و باطل و محدود و نیازمند است، و «علیّ و کبیر» که از هر چیز برتر و از توصیف بالاتر است ذات پاک او می‌باشد.